اسکار (Scar) یا جای زخم بافتی است که پس از بهبود زخم روی آن باقی می‌ماند. اسکارها به عنوان بخشی از روند بهبودی بدن ایجاد می‌شوند. بدن شما بافتی می‌سازد تا پوستِ آسیب‌دیده را ترمیم کند و شکاف‌های ناشی از آسیب را ببندد. اسکارها در هر شکل و اندازه‌ای وجود دارند که می‌توانند ناشی از تصادفات، سوختگی، جراحی، آکنه و بیماری باشند. با گذشت زمان بیشتر اسکارها محو می‌شوند. همچنین روش‌های درمانی گوناگونی وجود دارند که می‌توانند اسکارها را از بین ببرند یا آنها را کمتر نمایان کنند.
تعریف اسکار پوستی
اسکار یک لکۀ دائمی پوستی است که روی زخم رشد می‌کند. زمانی ایجاد می‌شود که بدن شما پس از بریدگی، خراشیدگی، سوختگی یا زخم، بهبود می‌یابد. همچنین شما می‌توانید از جراحی‌هایی که پوست را برش می‌دهند، بیماری‌های عفونی مانند آبله مرغان یا بیماری‌های پوستی مثل آکنه، دچار اسکار شوید. اسکارها اغلب ضخیم‌تر و همین‌طور صورتی‌تر، قرمز تر یا براق‌تر از بقیۀ پوست شما هستند.
چگونگیِ ظاهر اسکار شما به این عوامل بستگی دارد:
- این که میزان بزرگی و عمق زخم شما چقدر است،
- جایی که هست،
- چقدر طول می‌کشد تا بهبود یابد،
- سن شما،
- استعداد ارثی شما در ابتلا به اسکار.
اسکارها معمولاً با گذشت زمان محو می‌شوند اما هرگز به طور کامل از بین نمی‌روند. اگر شکل ظاهری اسکار، شما را آزار می‌دهد، درمان‌های مختلف ممکن است آن را به حداقل برساند. درمان‌ها شامل جراحی اصلاحی، لایه‌برداری (درم ابریژن)، لیزر درمانی، تزریق، لایه‌برداری شیمیایی و کرم‌ها هستند.
علت ایجاد اسکار
اسکار بخشی از روند بهبود بدن است که پس از بریدگی یا آسیب‌دیدگی پوست ایجاد می‌شود. سیستم ایمنی بدن برای محافظت از انسان در برابر میکروب‌ها با ایجاد کلاژن موجب بسته شدن زخم می‌شود. کلاژن‌ها پوست آسیب‌دیده را ترمیم می‌کنند و موجب ایجاد بافتی ضخیم در ناحیه زخم می‌شوند. ایجاد اسکار پوستی ارتباطی به سن و جنسیت افراد ندارد و تقریباً همۀ افراد با ایجاد اسکار پوستی در طول حیات خود مواجه می‌شوند.
علائم اسکار پوستی
وقتی اسکار برای نخستین بار روی پوست روشن‌تر ایجاد می‌شود معمولاً صورتی یا قرمز است. با گذشت زمان رنگ صورتی محو می‌شود و کمی تیره‌تر یا روشن‌تر از رنگ پوست می‌شود. اسکارها در افرادی که پوستِ تیره دارند اغلب به صورت لکه‌های تیره ظاهر می‌شوند. در برخی مواقع اسکارها خارش دارند و ممکن است دردناک یا حساس باشند.
ظاهرِ یک اسکار به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از جمله:
- آسیب یا اتفاقی که باعث ایجاد اسکار شده است؛ مانند جراحی، سوختگی یا آکنه شدید.
- اندازه، شدت و محل زخم.
- درمانی که برای زخم دریافت کرده‌اید؛ مانند بخیه یا بانداژ.
- سن، ژن، قومیت و سلامت عمومی شما.
انواع اسکار پوستی
اسکار می‌تواند در هر نقطه از پوست ایجاد شود. انواع مختلفی از اسکار وجود دارد که شایع‌ترین آنها عبارتند از:
اسکار آتروفیک (فرورفته): این نوع اسکارها اغلب ناشی از آبله‌مرغان یا آکنه هستند. آنها شبیه گودی‌های گرد یا فرورفتگی‌های کوچک در پوست هستند و اغلب روی صورت ایجاد می‌شوند.
اسکار هیپرتروفیک (برآمده): وقتی انگشت خود را روی آنها می‌گذارید، می‌توانید برآمده بودن آنها را حس کنید. این اسکارها ممکن است با گذشت زمان کوچک‌تر شوند اما به طور کامل صاف نمی‌شوند.
اسکار انقباضی: این نوع اسکارها اغلب پس از سوختگی ایجاد می‌شوند. انقباض یا همان سفت شدن پوست در این موارد ممکن است موجب دشواری در حرکت شود، به‌خصوص زمانی که اسکار به عضلات و اعصاب وارد می‌شود یا روی یک مفصل رخ دهد.
مطالعه بیشتر: انواع اسکار پوستی
اسکار مسطح: این نوع اسکارها ممکن است در ابتدا کمی برآمده باشند اما پس از بهبودی صاف می‌شوند. اسکارهای مسطح با گذشت زمان اغلب کمی روشن‌تر یا تیره‌تر از پوست اطراف خود دیده می‌شوند.
اسکار کلوئیدی: کلوئیدها در بالای سطح پوست به وجود می‌آیند و در خارج از ناحیه زخم پخش می‌شوند. این نوع اسکار ممکن است بیش از حد رشد کند و بزرگ شود و همچنین بر حرکت تأثیر بگذارد.
تَرَک‌های پوستی: وقتی پوست به سرعت کشیده یا جمع شود، بافت‌های متصل زیر پوست آسیب می‌بینند. ترک‌های پوستی اغلب در دوران بارداری، بلوغ یا پس از افزایش یا کاهش وزن زیاد ایجاد می‌شوند.
درمان اسکار پوستی
متخصصان پوست پس از معاینه شما می‌توانند نوع اسکار را تشخیص دهند و بسته به نوع اسکار و محل آن درمان متناسب با آن را به شما پیشنهاد دهند. چندین روش درمانی وجود دارد که می‌تواند اسکارها را کوچک‌تر یا کمتر قابل رؤیت کند. پزشک معالج شما ممکن است یک درمان یا ترکیبی از چند درمان را توصیه کند. درمان اسکار به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از جمله:
- نوع، اندازه و محل اسکار.
- این که اسکارِ شما ایجاد درد می‌کند یا بر توانایی حرکت شما تأثیر می‌گذارد.
- سن شما و مدت اسکار.
روش‌های درمان اسکار
درمان‌ها می‌توانند اندازه یا ظاهر اسکارها را بهبود ببخشند، با این حال اسکار هرگز به طور کامل از بین نمی‌رود. همچنین برخی از درمان‌ها از ایجاد اسکار در زمان بهبود زخم پیشگیری می‌کنند. درمان‌های اسکار عبارتند از:
کرم‌ها و پمادهای موضعی: در میان روش‌های گوناگونی که برای درمان و بهبود اسکار شناخته شده‌اند، استفاده از کرم‌های حاوی سی‌بی‌دی روشی غیرتهاجمی، ایمن و مؤثر محسوب می‌شود. همچنین استفاده از پماد سیلیکون روی اسکار ممکن است آن را کوچک‌تر یا از تشکیل آن جلوگیری کند. کرم ترمیم کننده اسکار کنورت فید اولترا مهم‌ترین محصول در این زمینه است.
- لایه‌برداری (درم‌ابریژن): یک درمان رایج اسکار ناشی از آکنه، لایه‌برداری پوست با ساییدن ملایم است. این روش، پوست را نرم و صاف می‌کند و می‌تواند ظاهر اسکار را بهبود ببخشد.
- تزریق‌ها: پزشک معالج شما دارو را مستقیماً در اسکار تزریق و آن را کوچک‌تر و صاف‌تر می‌کند. تزریق‌های کورتیکواستروئید می‌تواند اندازه اسکارهای کلوئیدی را کاهش دهد.
- درمان‌های لیزری: چندین نوع از درمان‌های نوری و لیزری می‌توانند اسکارها (از جمله اسکار آکنه) را غیر مشهود کنند. لیزر درمانی از نوع خاصی از پرتو برای ایجاد یک عمل خاص در پوست استفاده می‌کند. پیش از شروعِ درمان با پزشک معالج خود دربارۀ عوارض جانبی صحبت کنید.
- فشار درمانی: طی مراحل بهبودی، یک باند کش‌دار، پانسمان یا جوراب بلند به اسکار فشار می‌آورد. فشار مانع از تشکیل اسکار یا کاهش اندازه آن می‌شود. همچنین ماساژ درمانی می‌تواند به تجزیۀ بافت اسکار کمک کند و منجر به بازسازیِ آن شود.
- جراحی اصلاح اسکار: طیف وسیعی از روش‌های جراحی می‌تواند موجب از بین رفتن یک اسکار شود، ظاهر آن را بهبود ببخشد یا پوست را از ناحیه دیگری (پیوند پوست) پیوند بزند. این به نوعی جایگزین کردن یک اسکار، با اسکاری متفاوت و قابل ترجیح‌تر است.
پیشگیری از ایجاد اسکار
اگرچه همیشه نمی‌توانید از آسیب‌هایی که باعث ایجاد اسکارها می‌شوند، جلوگیری کنید، اما می‌توانید احتمال ایجاد اسکار پس از آسیب را کاهش دهید. اگر اسکار ایجاد شود، مراقبت‌های سنجیده می‌تواند اسکار را کمتر قابل رؤیت کند. برای کاهش احتمال ایجاد اسکار باید:
- به پزشک خود مراجعه کنید: اگر زخمی دارید که ممکن است اسکار به جای بگذارد، برای معاینه به پزشک مراجعه کنید. ممکن است به بخیه یا بانداژهای مخصوص برای بستنِ شکاف پوست در حین بهبودی نیاز داشته باشید. بخیه‌ها می‌توانند ایجاد اسکار را به حداقل برسانند. هنگام مراقبت از بخیه حتماً از دستورالعمل‌های پزشک خود پیروی کنید. بسته به نوع و محل زخم ممکن است به آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی یا موضعی برای جلوگیری از عفونت نیاز داشته باشید.
- زخم را تمیز کنید: محل را با آب و صابون بشویید. هر گونه کثیفی یا خون خشک‌شده را پاک کنید و روی زخم را بانداژ کنید تا مانع ورود میکروب‌ها شود. در حین بهبود زخم، حتماً بانداژ را مرتباً عوض کنید.
- زخم را مرطوب نگه دارید: استفاده از ژلۀ پترولیوم یا پدهای سوختگی مرطوب از خشک شدنِ بیش از حد زخم و ایجاد دَلَمه جلوگیری می‌کند. دلمه می‌تواند جای زخم را بدتر کند.
- از آن در برابر آفتاب محافظت کنید: اسکار را بپوشانید یا برای محافظت از آن از کرم ضد آفتاب استفاده کنید. قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند اسکار را تیره‌تر کند. قرار گرفتن در معرض مکرر آفتاب خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش می‌دهد.
- به تقویت خود ادامه دهید: داشتن سطوح پایین ویتامین دی یا سی در بدن شما می‌تواند اسکار را بدتر کند. شما به پروتئین کافی با کیفیت بالا در رژیم غذایی خود نیاز دارید تا به پوست شما کمک کند تا آنچه برای بهبودی لازم است، بسازد.
ترمیم و خوب شدن اسکارها
بیشتر اسکارها به مرور زمان محو می‌شوند و مشکلات سلامتی طولانی‌مدت ایجاد نمی‌کنند. چگونگیِ تغییر اسکار به محل، اندازه و نوع آن بستگی دارد. اسکار ممکن است آن‌قدر محو شود که به سختی قابل دیدن باشد، اما هرگز به طور کامل از بین نمی‌رود.
برخی از اسکارها ماه‌ها یا سال‌ها بعد مشکلاتی ایجاد می‌کنند. اسکار ممکن است با رشد مجدد انتهای عصب، دردناک یا خارش‌دار شود. سرطان پوست می‌تواند در اسکارها به ویژه در اسکارهای سوختگی ایجاد شود. برای جلوگیری از سرطان پوست از کرم ضد آفتاب استفاده کنید یا جای زخم خود را بپوشانید.
مدارا کردن با جای زخم‌ها
اگر ظاهر اسکار شما را آزار می‌دهد، با پزشک خود در مورد روش‌هایی صحبت کنید که می‌تواند منجر به کمتر دیده شدن آن شود. همچنین اگر جای زخم تغییر کرد یا دردناک، حساس، دچار خارش یا عفونی شد، به پزشک مراجعه کنید. اگر متوجه خال، کک‌ومک یا رشد روی اسکار یا نزدیک آن شدید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید؛ این ممکن است نشانه سرطان پوست باشد که می‌تواند به صورت اسکار رشد کند.
اگر اسکار کلوئیدی داشته‌اید، احتمال ایجاد یکی دیگر زیاد است. قبل از خالکوبی، سوراخ کردن بدن یا جراحی اختیاری (مانند جراحی زیبایی) با پزشک خود صحبت کنید. اگر پوست شروع به ضخیم شدن و تبدیل شدن به کلوئید کند، پزشک شما اقدامات احتیاطی (مانند پوشیدن یک لباس فشاری) را توصیه می‌کند.
منابع:
1. «اسکار پوستی» از سایت مِدلاین‌پلاس
2. «درمان اسکارهای پوستی» از سایت رسمی کلینیک کلیولند
سوالات متداول اسکار پوستی
معنی اسکار در پزشکی چیست؟
اسکار پوست به انگلیسی Scar نوشته می‌شود و تلفظ اسکار پوست «اِسکار» است. اسکار یا جای زخم یک لکه دائمی پوستی است که روی زخم رشد می‌کند و زمانی ایجاد می‌شود که بدن شما پس از بریدگی، خراشیدگی، سوختگی یا زخم، بهبود می‌یابد.
اسکارها چقدر شایع هستند؟
تقریباً همۀ افراد مبتلا به نوعی اسکار می‌شوند؛ بر اثرِ تصادف، یک عمل جراحی، آکنه یا بیماری مانند آبله‌مرغان (واریسلا). اسکار بر افراد در هر سن و جنسیت اثر می‌گذارد.
علائم اسکار پوستی چیست؟
اسکارها اغلب تیره‌تر، روشن‌تر یا صورتی‌تر از پوست ناحیۀ اطراف‌شان به نظر می‌رسند. در برخی مواقع نیز اسکارها خارش دارند و ممکن است دردناک یا حساس باشند.
چه چیزی باعث ایجاد اسکار می‌شود؟
ایجاد اسکار بخشی از روند بهبود بدن پس از بریدگی یا آسیب‌دیدگی پوست است. سیستم ایمنی بدن برای محافظت از شما در برابر میکروب‌ها با ایجاد کلاژن موجب بسته شدن زخم می‌شود. کلاژن‌ها پوست آسیب‌دیده را ترمیم می‌کنند و سبب ایجاد بافتی ضخیم در ناحیه زخم می‌شوند.
آیا اسکارها قابل درمان‌اند؟
درمان اسکار پوستی می‌تواند اندازه و ظاهر اسکارها را به میزان بسیار زیادی بهبود بدهد. با وجود این، اسکار هرگز به طور کامل از بین نمی‌رود.
راه‌های درمان اسکارهای پوستی چیست؟
بیشتر اسکارها با گذشت زمان محو می‌شوند و نیاز به درمان و مداخله جدی ندارند. با وجود این برای انواع شدید اسکار درمان‌هایی نظیر جراحی اصلاحی، لایه‌برداری (درم ابریژن)، لیزر درمانی، تزریق، لایه‌برداری شیمیایی و کرم‌ها بسیار مؤثر هستند.
آیا می‌توان از ایجاد اسکار پیشگیری کرد؟
اگرچه همیشه نمی‌توان از آسیب‌هایی که باعث ایجاد اسکارها می‌شوند، جلوگیری کرد، اما می‌توان احتمال ایجاد اسکار پس از آسیب را کاهش داد. اگر اسکار ایجاد شود، مراقبت‌های سنجیده‌ای نظیر استفاده از مرطوب‌کننده و ضدآفتاب می‌تواند اسکار را کمتر قابل رؤیت کند.
چه زمانی باید پزشک خود را ملاقات کنیم؟
اگر از ظاهر یک اسکار ناراضی هستید به پزشک خود مراجعه کنید. ممکن است مجبور نباشید با زخمی که شما را آزار می‌دهد، زندگی کنید. چندین درمان مؤثر می‌تواند اسکارها را صاف‌تر یا غیر مشهودتر کند.